Contents
Nhiều người khi thấy tôi đọc tài liệu học thuật (academic) hay phi hư cấu (nonfiction) thường thốt lên: “Sao cậu có thể đọc mấy thứ khô khan này suốt ngày thế? Không thấy chán, không buồn ngủ à?”. Những lúc ấy, tôi chỉ mỉm cười. Tôi nhớ mình cũng từng đặt câu hỏi y hệt khi nhìn mọi người cặm cụi đọc những tập tài liệu dày đặc chữ và số trong thư viện. Làm thế nào họ đọc được lâu như vậy trong khi mình cứ mở sách ra là mắt đã muốn sụp xuống? Đọc truyện tranh hay tiểu thuyết kiếm hiệp, ngôn tình thì dễ hiểu, nhưng đọc tài liệu học thuật, phi hư cấu thì có gì hấp dẫn? Thời Đại học, mỗi lần phải đọc sách chuyên ngành (bằng tiếng Anh) trên 10 trang là một lần hạ quyết tâm, rồi lại phải viện trợ đủ loại trà, cà phê, nước tăng lực để chống buồn ngủ. Có hôm mất cả ngày loay hoay mới đọc xong 30 trang. Việc đọc từng là một “thảm họa” thực sự. Liệu có “Combo Sách Làm Sao Học ít Hiểu Nhiều, đọc Nhiều Nhớ được Bao Nhiêu PDF” nào không, hay vấn đề nằm ở phương pháp?
Hành trình “luyện” đọc: Từ nỗi ám ảnh đến kỹ năng
Khi bắt đầu học Thạc sĩ ở Mỹ, tốc độ đọc của tôi vẫn rất chậm, trong khi khối lượng bài đọc tăng lên chóng mặt, gấp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần hồi Đại học ở Việt Nam. Có tuần, tôi phải đọc hết 3 quyển sách chuyên ngành, mỗi quyển ít nhất 300 trang, để chuẩn bị cho thuyết trình và thảo luận. Áp lực đó buộc tôi phải quan sát cách bạn bè đọc, ghi chép và diễn đạt ý hiểu, rồi cố gắng “bắt chước”. Tôi cũng tự mày mò, nghiên cứu và thử nghiệm nhiều phương pháp đọc khác nhau.
Nhờ áp dụng một vài quy tắc cơ bản, đến kỳ học thứ hai, tốc độ đọc của tôi đã cải thiện rõ rệt. Có lúc tôi đọc nhanh bằng, thậm chí vượt cả các bạn bản xứ. Tuy nhiên, đọc nhanh lại dễ dẫn đến việc nắm ý không chắc và thiếu tập trung khi gặp tài liệu khó – những điểm yếu tôi phải mất thêm vài năm để khắc phục.
Một người đang chăm chú đọc sách với nhiều loại sách xung quanh
Mãi đến khi học lên Tiến sĩ và trở thành nghiên cứu sinh, đọc mới thực sự trở thành công việc chính. Tôi được trả lương để đọc. Nhiệm vụ đầu tiên là đọc hơn 200 bài báo chuyên ngành, chắt lọc ý, tóm tắt và viết thành một bài tổng quan lý thuyết (Literature Review) cho giáo sư. Quá trình biến việc đọc thành hoạt động thường nhật như đánh răng, rửa mặt đã giúp tôi hình thành những phương pháp hiệu quả, cải thiện cả về số lượng (đọc nhanh hơn) lẫn chất lượng (đọc tập trung, hiểu sâu).
Giờ đây, đọc tài liệu học thuật và phi hư cấu không còn là cực hình. Nó đã trở thành kỹ năng, thói quen, là sự giao thoa giữa công việc và sở thích. Đọc mở ra vô vàn kiến thức thú vị, không chỉ phục vụ nghiên cứu mà còn áp dụng vào cuộc sống (nhiều nội dung trên blog này bắt nguồn từ sách tôi đã đọc). Nếu không thích đọc, chắc chắn tôi đã không thể viết lách thường xuyên. Việc đọc và học cách đọc thực sự đã tạo ra những thay đổi tích cực và nền tảng cho cuộc sống của tôi.
Phương pháp đọc hiệu quả của tôi
Trước khi chia sẻ, tôi muốn nhấn mạnh rằng không có phương pháp đọc nào là hoàn hảo cho tất cả mọi người hay mọi loại tài liệu. Phương pháp của tôi chỉ mang tính tham khảo. Cách tốt nhất để tìm ra phương pháp phù hợp là đọc nhiều, thử nghiệm và linh hoạt điều chỉnh. Nâng cao kỹ năng đọc là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự tìm tòi, phát triển và luyện tập không ngừng.
Dưới đây là một vài gợi ý từ kinh nghiệm cá nhân:
1. Đọc có chọn lọc: Tập trung vào giá trị cốt lõi
Điều đầu tiên tôi thường khuyên sinh viên là đừng cố đọc hết tất cả tài liệu được giao từng chữ một. Ngay cả giáo sư lâu năm cũng chỉ đọc kỹ một số tài liệu nhất định, còn lại họ sẽ đọc lướt để nắm ý chính. Khi khả năng đọc còn hạn chế, đặc biệt là với ngoại ngữ, việc đọc có chọn lọc càng quan trọng.
- Chọn lọc nguồn tài liệu: Chỉ dành thời gian cho những bài báo/sách thực sự giá trị và liên quan đến vấn đề bạn quan tâm. Hãy dựa vào đánh giá (review) trên mạng, số lượt trích dẫn (citation), hoặc giới thiệu từ thầy cô, bạn bè, internet.
- Đọc lướt (Scan/Skim) ban đầu: Khi mới tiếp cận, chỉ cần đọc tiêu đề, tóm tắt (abstract/executive summary), mở bài, kết bài. Với nghiên cứu khoa học, xem thêm phần phương pháp (methodology). Đây là khung sườn của tài liệu. Nếu những phần này không rõ ràng hoặc không liên quan đến mối quan tâm của bạn, hãy mạnh dạn bỏ qua.
- Tăng tốc độ đọc lướt: Tập trung vào 1-2 câu đầu mỗi đoạn (thesis statements), tiêu đề phụ (subtitles), hình ảnh/bảng biểu minh họa, và các danh từ/động từ chính trong câu. Đây thường là những nơi chứa đựng ý chính.
Qua ba bước này, bạn có thể nhanh chóng nắm bắt ý tưởng chủ đạo của tài liệu trong vòng 3-5 phút và quyết định xem có nên đọc kỹ hơn hay không.
2. Luôn ghi chép: Chìa khóa tăng cường tập trung và ghi nhớ
Từ thời phổ thông, tôi đã nhận ra sức mạnh của việc ghi chép. Nó buộc não bộ phải xử lý thông tin, sắp xếp ý tưởng và chuyển hóa thành chữ viết (tay hoặc đánh máy), từ đó tăng cường sự tập trung đáng kể. Khi đọc tài liệu học thuật hay phi hư cấu, tôi luôn dùng bút chì hoặc con trỏ chuột để gạch chân ý quan trọng hoặc ghi chú bên lề. Nếu đọc sách giấy mà không có bút, hoặc đọc file mềm mà không thể ghi chú, tôi khó lòng tập trung quá 15 phút!
Ghi chép chi tiết bằng bút chì trực tiếp lên trang sách chuyên ngành
Ghi chép còn làm việc đọc trở nên thú vị hơn. Khi có ý thức tìm kiếm và ghi lại những ý tưởng hay, quá trình đọc sẽ sôi nổi và cuốn hút hơn. Hơn nữa, đọc lại ghi chú của chính mình luôn dễ hiểu và dễ nhớ hơn đọc ghi chú của người khác. Điều này cực kỳ hữu ích khi bạn cần ôn lại nội dung hoặc học thuộc lòng.
3. Xây dựng “hệ thống” đọc phù hợp
Mỗi người nên có một “hệ thống” (system) đọc riêng. Dưới đây là hệ thống của tôi khi đọc sách chuyên ngành – loại tài liệu đòi hỏi sự tập trung cao độ.
Hệ thống đọc sách hiệu quả với sổ ghi chép hai cột và công cụ hỗ trợ
Mỗi khi ngồi vào bàn, tôi thường dùng cuốn sổ kế hoạch (như Productivity Planner) để quản lý thời gian đọc. Bên cạnh tài liệu (giấy hoặc điện tử), tôi luôn có một cuốn sổ ghi chép. Cuốn sổ này được chia làm 2 cột. Cột bên trái, tôi ghi lại ý chính hoặc những điểm thú vị từ tài liệu, kèm số trang để dễ tra cứu. Cột bên phải, tôi viết suy nghĩ cá nhân, liên hệ với các tài liệu khác, hoặc đặt câu hỏi. Cách này giúp tôi phân biệt rõ ràng thông tin gốc và ý tưởng của mình.
Phương pháp này đặc biệt hữu dụng khi cần phát biểu trong lớp học, hội thảo hay cuộc họp. Tôi chỉ cần nhìn vào cột bên phải để chuẩn bị ý kiến và trình bày mạch lạc, đồng thời có thể đối chiếu với cột bên trái để người nghe tiện theo dõi. Tôi cũng dùng giấy nhắn màu để ghi chú nhanh ý tưởng và dán vào sổ/sách. Tùy tài liệu, đôi khi tôi còn gõ lại tóm tắt nhanh và lưu vào một file chung trên máy tính để tiện tìm kiếm sau này.
4. Sắp xếp tài liệu đọc khoa học
Với khối lượng đọc lớn, việc sắp xếp tài liệu là vô cùng quan trọng để theo dõi tiến độ và dễ dàng xem lại khi cần (đặc biệt với sinh viên và nhà nghiên cứu). Với tài liệu giấy, tôi sắp xếp trên giá sách theo thể loại và chủ đề. Tuy nhiên, những năm gần đây, tôi chuyển dần sang đọc trên thiết bị điện tử để linh hoạt hơn, có thể đọc mọi lúc mọi nơi. Những tài liệu giấy không còn cần thiết, tôi thường cho đi, hủy hoặc scan để lưu trữ trên máy tính.
Với tài liệu điện tử, tôi dùng Mendeley để sắp xếp và ghi chú trên file PDF, Kindle để lưu trữ và đọc sách điện tử, cùng Dropbox hoặc Google Drive để lưu trữ và chia sẻ tài liệu. Hiện có rất nhiều công cụ hỗ trợ, bạn có thể tìm hiểu và chọn loại phù hợp nhất với nhu cầu của mình.
Hy vọng bài viết này cung cấp những gợi ý hữu ích giúp bạn củng cố kỹ năng đọc, không còn e ngại các thể loại học thuật hay phi hư cấu, và tiến gần hơn đến mục tiêu “học ít hiểu nhiều, đọc nhiều nhớ được bao nhiêu”, dù là đọc sách giấy hay tài liệu PDF. Kỹ năng đọc hiệu quả chính là nền tảng quan trọng. Nếu bạn có bí quyết đọc nào khác, đừng ngần ngại chia sẻ trong phần bình luận bên dưới nhé!