Contents
Có một câu chuyện kể rằng, một người đàn ông đã chia sẻ một mẩu chuyện vui với bạn bè, và tất cả mọi người đều phá lên cười. Sau đó, ông nói muốn kể thêm một câu chuyện vui nữa, nhưng lại lặp lại đúng câu chuyện vừa rồi. Lần này, chỉ còn vài người mỉm cười. Khi ông tiếp tục kể lại lần thứ ba, không khí trở nên im lặng. Đến lần thứ tư, sự khó chịu và bực bội bắt đầu hiện rõ trên gương mặt nhiều người.
Người đàn ông dừng lại, trầm ngâm rồi nói: “Thật kỳ lạ phải không? Một câu chuyện dù vui đến mấy, nếu cứ lặp đi lặp lại, cũng trở nên nhàm chán, vô vị. Vậy mà, những câu chuyện buồn, những nỗi phiền giận trong lòng, chúng ta lại cứ nhai đi nhai lại, kể cho nhau nghe mãi mà không bao giờ thấy chán!”
Lời ví von này quả thực có phần đúng với thực tế cuộc sống. Chúng ta thường có xu hướng ôm giữ những nỗi đau buồn từ quá khứ, trong khi những niềm vui lại dễ dàng bị lãng quên. Việc từ bỏ những gánh nặng tinh thần dường như khó khăn hơn việc níu giữ chúng.
Tại Sao Ta Thường Ôm Giữ Phiền Não?
Trong tác phẩm “Thiền quán, Con đường hạnh phúc”, tác giả Sylvia Boorstein đã kể lại một câu chuyện ý nghĩa. Bà có một người bạn mà bà ngoại của chị ấy giận mẹ chị đến mức hai người không nói chuyện với nhau nữa. Khi bà ngoại lâm bệnh nặng sắp qua đời, người bạn đến thăm. Bà nắm tay cháu gái và hỏi: “Cháu có biết ta giận mẹ con vì chuyện gì không?”. Dù biết rõ nguyên nhân, cô cháu gái đáp: “Dạ, cháu không nhớ nữa ngoại ơi!”. Bà ngoại nhìn xa xăm, rồi nói: “Thật ra bây giờ ngoại cũng không còn nhớ đó là chuyện gì nữa, nhưng ngoại chỉ biết là ngoại giận mẹ con lắm thôi.”
Đôi khi, chúng ta cũng giống như bà ngoại trong câu chuyện. Có những muộn phiền mà ta cứ khư khư giữ chặt trong lòng, coi đó như một điều hiển nhiên, dù biết rằng chúng chẳng còn mang lại lợi ích gì cho bản thân hay bất kỳ ai. Việc buông bỏ những điều không cần thiết trở thành một thách thức.
Một vị thiền sư từng giải thích rằng, sở dĩ chúng ta thường nhớ về những điều đau buồn là vì tâm trí ở hiện tại dễ bị cuốn theo tham, sân, si (tham lam, giận dữ, si mê) hơn là những trạng thái ngược lại: vô tham, vô sân, vô si. Nếu chúng ta biết cách chú tâm và quan sát, tâm trí sẽ dễ dàng neo đậu vào hiện tại với niềm vui và sự bình an. Thực chất, những nỗi buồn phiền ấy cũng có một giá trị nhất định: chúng chỉ ra những gì ta còn đang vướng mắc, để từ đó ta học cách từ bỏ.
Buông Bỏ: Nghệ Thuật Không Cần Dụng Công
Điều thú vị là, để buông bỏ, chúng ta không cần phải nỗ lực quá nhiều. Việc ôm giữ, mang vác đòi hỏi sự tính toán, tạo tác, còn việc thả ra thì càng ít dụng công lại càng hiệu quả.
Bà Sharon Salzberg, một giáo viên thiền nổi tiếng, kể lại trải nghiệm của mình. Vài năm trước, khi đang đứng trong thang máy ở một khách sạn tại New York, bà chợt nhận ra mình vẫn đang đeo chiếc túi hành lý nặng trĩu trên vai. Bà tự hỏi: “Tại sao mình không đặt chiếc hành lý nặng này xuống sàn và để thang máy tự mang nó lên nhỉ?”.
Bà chia sẻ rằng, mỗi khoảnh khắc trong cuộc sống đều là một cơ hội mới để chúng ta buông bỏ những gánh nặng – không cần phải ép mình trở thành một phiên bản tốt đẹp hơn, không cần cố gắng đạt đến trạng thái siêu việt nào đó, hay vượt qua một thử thách cụ thể. Chúng ta cũng không cần phải thực hành miên mật với bất kỳ sự mong cầu nào. Đơn giản, chúng ta chỉ cần học cách buông bỏ, từ giây phút này sang giây phút tiếp theo.
Theo bà Sharon, dù phương pháp bà hướng dẫn là thực tập ý thức về hơi thở, điều cốt lõi bà luôn nhấn mạnh là khả năng quay về với thực tại, bất kể hoàn cảnh nào. Khoảnh khắc bắt đầu mới đó chính là sự buông bỏ với một tâm từ bi, biết chấp nhận và tha thứ. Buông bỏ cũng đồng nghĩa với việc tiếp xúc với thực tại bằng một tâm trí rộng mở, để mọi sự việc hiển lộ một cách trong sáng và tự nhiên.
Mục Đích Thực Sự Của Việc Buông Bỏ Là Gì?
Câu chuyện về thiền sư Đạo Nguyên người Nhật Bản trong thời gian ông sang Trung Hoa học đạo cũng mang lại nhiều suy ngẫm. Một ngày nọ, vị thầy của Đạo Nguyên thấy ông đang ngồi đọc kinh và hỏi ông học kinh để làm gì. Đạo Nguyên trả lời: “Dạ, con học kinh để biết các bậc thầy tổ xưa đã tu tập như thế nào.” Vị thầy hỏi tiếp: “Để làm gì?”. Đạo Nguyên đáp: “Vì con muốn được giải thoát khỏi khổ đau như các ngài.” Vị thầy lại hỏi: “Để làm gì?”. “Và vì con cũng muốn cứu giúp chúng sinh đang chìm trong khổ đau!”. “Để làm gì?”. Thầy ông vẫn hỏi: “Rồi một ngày nào đó, con muốn trở về quê hương, giúp đỡ dân làng của con.” “Để làm gì?”. Cuối cùng, Đạo Nguyên im lặng, không còn lời nào để đáp lại.
Sự im lặng của ngài Đạo Nguyên có ý nghĩa gì? Có lẽ vị thầy đã giúp ông quay về, tiếp xúc với động lực sâu xa nhất bên trong mình. Động lực ấy, thực ra, không thể diễn tả trọn vẹn bằng bất kỳ lý do hay ý niệm nào. Mọi khái niệm đều không thể bao hàm hết sự thật. Sự tu tập chân chính cốt yếu là để giúp chúng ta thực sự có mặt trong giây phút hiện tại, và từ bỏ mọi ý niệm, mọi sự mong cầu.
Giống như ngài Đạo Nguyên, chúng ta có thể đặt ra những mục tiêu cho việc tu tập của mình: giải thoát khổ đau, tìm kiếm an lạc, giúp đỡ người khác… Tuy nhiên, đôi khi chính những ý niệm này lại vô tình mang đến khổ đau không đáng có cho chính ta và những người xung quanh. Chúng có thể kéo ta rời xa thực tại sống động, trong sáng đang hiện hữu ngay trước mắt. Việc buông bỏ cả những mục tiêu “cao cả” đôi khi lại là cần thiết.
Liệu Ta Có Thể Thực Sự Buông Bỏ?
Dù bạn đang ở đâu, trong hoàn cảnh nào, bạn luôn có thể bắt đầu lại. Bắt đầu bằng cách từ bỏ những gánh nặng, lo âu, muộn phiền của quá khứ. Một phương pháp thực hành đơn giản là trước mỗi thời khắc tĩnh tâm, hãy thầm nguyện: “Trong quá khứ, dù vô tình hay cố ý, nếu con đã gây khổ đau cho ai, con xin người ấy tha thứ cho con. Trong quá khứ, nếu ai đó, dù vô tình hay cố ý, đã gây khổ đau cho con, con xin tha thứ cho người ấy.”
Đó là sự buông bỏ xuất phát từ tâm từ, sự tử tế với chính những phiền muộn của mình. Một ý niệm thiện lành nhỏ bé cũng ẩn chứa sức mạnh chuyển hóa to lớn. Nhưng liệu việc buông bỏ khổ đau có thực sự khả thi, hay chỉ là lý thuyết suông? Lời Phật dạy trong kinh Tăng Chi Bộ (Anguttara-Nikaya) đã khẳng định:
“Này các thầy, hãy buông bỏ những gì là bất thiện! Này các thầy, ta có thể buông bỏ những gì là bất thiện. Nếu như việc ấy không thể thực hiện được, thì Như Lai đã không khuyên bảo các thầy.
Nếu như việc buông bỏ những điều bất thiện lại mang đến khổ đau, Như Lai đã không khuyên bảo các thầy làm gì. Nhưng vì sự buông bỏ ấy mang lại hạnh phúc và nhiều lợi lạc, nên Như Lai mới nói với các thầy: ‘Hãy buông bỏ những gì là bất thiện’.”
Việc từ bỏ những gánh nặng tinh thần, những muộn phiền không cần thiết là hoàn toàn có thể và mang lại lợi ích thiết thực cho cuộc sống của chúng ta.
Nguyễn Duy Nhiên