Tư duy số (Digital Mindset): Nền tảng Bứt phá Kỷ nguyên số

Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ và quá trình chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, việc thích ứng và phát triển không còn là lựa chọn mà là yêu cầu tất yếu. Giữa dòng chảy đó, tư duy số (Digital Mindset) nổi lên như một yếu tố then chốt, không chỉ giúp cá nhân và tổ chức tồn tại mà còn tạo đà bứt phá trong kỷ nguyên số. Bài viết này sẽ khám phá sâu hơn về khái niệm tư duy số, tầm quan trọng và các thành phần cốt lõi của nó, dựa trên các nghiên cứu và tài liệu học thuật uy tín.

Tư duy số là gì?

Tư duy số không đơn thuần là việc biết sử dụng công nghệ hay sở hữu các kỹ năng số cơ bản. Theo các nhà nghiên cứu như Vivienne Benke (2013) hay Tsedal Neeley và Paul Leonardi (2022), tư duy số là một tập hợp các thái độ, niềm tin và cách tiếp cận giúp cá nhân và tổ chức nhìn nhận, diễn giải và hành động hiệu quả trong môi trường kỹ thuật số đang thay đổi liên tục. Nó bao hàm cách chúng ta suy nghĩ về vai trò của công nghệ, cách chúng ta tương tác với dữ liệu, và cách chúng ta sẵn sàng thử nghiệm, học hỏi và thích ứng.

Hildebrandt và Beimborn (2022) còn xem tư duy số như một “băng chuyền nhận thức” cho đổi mới kỹ thuật số, nhấn mạnh vai trò nền tảng của nó trong việc thúc đẩy sáng tạo. Nó không phải là một kỹ năng cố định mà là một trạng thái nhận thức linh hoạt, cởi mở với những khả năng mà công nghệ mang lại. Tư duy số thể hiện qua việc nhìn nhận công nghệ không chỉ là công cụ, mà còn là chất xúc tác cho sự thay đổi và phát triển.

Tại sao Tư duy số lại Quan trọng?

Sự phát triển của tư duy số mang lại lợi ích to lớn ở nhiều cấp độ:

• Đối với cá nhân: Trong thị trường lao động cạnh tranh, tư duy số giúp nâng cao khả năng thích ứng, thúc đẩy học hỏi liên tục và phát triển sự nghiệp. Nghiên cứu của Hazni & Nurhaida (2024) chỉ ra mối liên hệ giữa tư duy số, năng lực số và sự phát triển nghề nghiệp của nhân viên. Nó cũng giúp cá nhân tự tin hơn khi tương tác và tận dụng các nền tảng số trong cuộc sống hàng ngày (Tour, 2015; Cementina, 2019).
• Đối với tổ chức: Doanh nghiệp và tổ chức có đội ngũ sở hữu tư duy số mạnh mẽ sẽ có khả năng đổi mới cao hơn, thích ứng nhanh hơn với biến động thị trường và thực hiện chuyển đổi số thành công hơn (Bhatia, 2022; Neeley & Leonardi, 2022). Tư duy số thúc đẩy văn hóa thử nghiệm, chấp nhận rủi ro có tính toán và ra quyết định dựa trên dữ liệu.
• Trong giáo dục: Tư duy số là yếu tố quan trọng không chỉ cho giáo viên mà còn cho học sinh trong việc dạy và học hiệu quả ở môi trường số hóa (Agarwal & Madaan, 2019; Krohn & Jantos, 2022). Nó giúp ngành giáo dục đổi mới phương pháp, tiếp cận và nâng cao chất lượng đào tạo.
• Trong bối cảnh Việt Nam: Quyết định số 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia” đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển nguồn nhân lực số. Xây dựng tư duy số cho công dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, là nền tảng để thực hiện thành công mục tiêu này, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Các Thành phần Cốt lõi của Tư duy số

Mặc dù có nhiều cách tiếp cận khác nhau, tư duy số thường bao gồm các thành phần chính sau:

1. Niềm tin vào sự phát triển và học hỏi (Growth Mindset)

Đây là niềm tin rằng khả năng và trí tuệ có thể được phát triển thông qua cống hiến và làm việc chăm chỉ. Trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, người có tư duy phát triển sẵn sàng học hỏi kỹ năng mới, thử nghiệm công nghệ mới và xem thất bại như cơ hội để học hỏi, thay vì sợ hãi sự thay đổi.

2. Thái độ cởi mở và Tò mò (Openness and Curiosity)

Tư duy số đòi hỏi sự cởi mở với các ý tưởng mới, các cách làm việc khác biệt và các công nghệ đột phá. Sự tò mò thúc đẩy việc khám phá, đặt câu hỏi và tìm hiểu sâu hơn về cách công nghệ có thể giải quyết vấn đề hoặc tạo ra giá trị mới.

3. Khả năng Thích ứng và Linh hoạt (Agility and Adaptability)

Kỷ nguyên số đòi hỏi khả năng phản ứng nhanh chóng với những thay đổi không lường trước. Người có tư duy số có thể điều chỉnh kế hoạch, thay đổi phương pháp và xoay chuyển hướng đi một cách linh hoạt khi đối mặt với thông tin mới hoặc hoàn cảnh thay đổi.

4. Tư duy Hợp tác và Kết nối (Collaboration and Connectivity)

Công nghệ số phá vỡ các rào cản về không gian và thời gian, tạo điều kiện cho sự hợp tác rộng rãi hơn. Tư duy số bao gồm việc nhận thức và tận dụng sức mạnh của mạng lưới, sẵn sàng chia sẻ kiến thức và làm việc hiệu quả với những người khác thông qua các công cụ kỹ thuật số.

5. Tư duy dựa trên Dữ liệu (Data-Driven Thinking)

Trong thế giới số, dữ liệu là tài sản quý giá. Tư duy số bao gồm khả năng và xu hướng tìm kiếm, phân tích và sử dụng dữ liệu để đưa ra quyết định, đánh giá hiệu quả và dự đoán xu hướng, thay vì chỉ dựa vào trực giác hay kinh nghiệm cá nhân.

6. Định hướng Khách hàng và Trải nghiệm người dùng

Công nghệ số cho phép hiểu rõ hơn và tương tác trực tiếp với khách hàng/người dùng. Tư duy số đặt trọng tâm vào việc thấu hiểu nhu cầu của người dùng và sử dụng công nghệ để tạo ra những trải nghiệm tốt hơn, cá nhân hóa hơn.

Mối quan hệ giữa Tư duy số và Năng lực số

Tư duy số và năng lực số (digital competence) là hai khái niệm có liên quan chặt chẽ nhưng không hoàn toàn giống nhau. Năng lực số, như được định nghĩa bởi Đỗ Văn Hùng (2022) và các khung năng lực số cho học sinh Việt Nam (Lê Anh Vinh và cộng sự, 2021; Lê Thái Hưng và cộng sự, 2022; Trịnh Thị Phương Thảo và cộng sự, 2024), thường đề cập đến kiến thức, kỹ năng và thái độ cần thiết để sử dụng công nghệ số một cách hiệu quả và có trách nhiệm.

Trong khi đó, tư duy số mang tính nền tảng hơn, là thái độ và niềm tin thúc đẩy việc học hỏi và áp dụng các năng lực số đó. Một người có thể có kỹ năng sử dụng máy tính (năng lực số), nhưng nếu thiếu tư duy số (ví dụ: ngại thử nghiệm phần mềm mới, không tin vào lợi ích của tự động hóa), họ sẽ không thể tận dụng tối đa tiềm năng của công nghệ. Ngược lại, một tư duy số mạnh mẽ sẽ là động lực để cá nhân chủ động trau dồi và phát triển các năng lực số cần thiết.

Khái niệm tư duy số đã được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam quan tâm, khám phá từ các góc độ khác nhau. Các công trình của Benke (2013), Neeley & Leonardi (2022), Hildebrandt và cộng sự (2022, 2023), cùng với các nghiên cứu trong bối cảnh Việt Nam như đã đề cập, đã góp phần làm sáng tỏ và khẳng định vai trò của tư duy số trong thời đại mới. Đây là một lĩnh vực nghiên cứu còn tiếp tục phát triển, đặc biệt là trong việc xây dựng các thang đo và mô hình đánh giá cụ thể như nghiên cứu của Da Costa và cộng sự (2024).

Tóm lại, tư duy số không chỉ là một thuật ngữ thời thượng mà là một năng lực nhận thức cốt lõi, một hệ điều hành tinh thần cần thiết cho mỗi cá nhân và tổ chức để điều hướng thành công trong kỷ nguyên số. Nó là sự kết hợp giữa thái độ cởi mở, tinh thần học hỏi không ngừng, khả năng thích ứng linh hoạt và niềm tin vào sức mạnh biến đổi của công nghệ. Phát triển tư duy số là một hành trình liên tục, đòi hỏi sự tự nhận thức và nỗ lực rèn luyện, nhưng phần thưởng mang lại là khả năng làm chủ tương lai và tạo ra những giá trị bền vững trong một thế giới ngày càng được định hình bởi công nghệ số.

Tài liệu Tham khảo

Agarwal, S., & Madaan, G. (2019). Adopting Digital Mindset in Education Industry. Management Thought and Action: A Paradigm Shift, 9-26.

Benke, V. (2013). The Digital Mindset: A theoretical discussion. Master thesis. https://projekter.aau.dk/projekter/files/77247472/Vivienne_Benke_Masters_thesis.pdf

Bhatia, A. (2022). Digital Transformation in Contemporary Times: a Panorama for Reshaping and Reimagining the Future. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.24169.88161

Bùi Hiền (chủ biên, 2001). Từ điển Giáo dục học. NXB Từ điển Bách khoa.

Cementina, S. (2019). Language Teachers’ Digital Mindsets: Links Between Everyday Use and Professional Use of Technology. TESL Canada Journal, 36(3), 31-54. https://doi.org/10.18806/tesl.v36i3.1320

Da Costa, R. F., Brauer, M., Victorino, L., & Abreu, L. (2024). Clave Digital Mindset Scale: Development and validity evidence. Revista de Administracao Mackenzie, 25(1), 1-27. https://doi.org/10.1590/1678-6971/eRAMC240124.en

Đỗ Văn Hùng (chủ biên, 2022). Năng lực số. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.

Hazni, E., & Nurhaida, I. (2024). The influence of digital mindset, digital competence and leadership style on employee career development. Siber International Journal of Education Technology (SIJET), 1(3), 90-108.

Hildebrandt, Y., & Beimborn, D. (2022). A Cognitive Conveyor for Digital Innovation-Definition and Conceptualization of the Digital Mindset. https://aisel.aisnet.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1211&context=wi2022

Hildebrandt, Y., Finze, N., & Wagner, H. T. (2023). The Interplay of IT Identity and Digital Mindset in the Workplace. 29th Annual Americas Conference on Information Systems, AMCIS 2023, September.

Krohn, M., & Jantos, A. (2022). Digital Mindset als wichtigste Voraussetzung im Lern- und Lehralltag der Zukunft. Lessons Learned, 2(2), 1-5. https://doi.org/10.25369/ll.v2i2.66

Lê Anh Vinh, Bùi Diệu Quỳnh, Đỗ Đức Lân, Đào Thái Lai, Tạ Ngọc Trí (2021). Xây dựng khung năng lực số cho học sinh phổ thông Việt Nam. Tạp chí Khoa học Giáo dục Việt Nam, số đặc biệt tháng 01/2021, 1-11.

Lê Thái Hưng, Nguyễn Thị Hạnh, Vũ Phương Liên (2022). Nghiên cứu và đề xuất khung năng lực số của học sinh trung học cơ sở trong học tập trực tuyến. Tạp chí Giáo dục, 22(19), 19-24.

Neeley, T., & Leonardi, P. (2022). Developing a Digital Mindset. Harvard Business Review, 50-56.

Rettobjaan, V. F. C., Aristayudha, A. N. B., Aryanata, N. T., Jaya, P. P., & Widnyani, N. M. (2023). Digital mindset in promoting regional tradition and basis of communication with privacy in social media. Abdi Dosen: Jurnal Pengabdian Pada Masyarakat, 7(1), 338-343. https://doi.org/10.32832/abdidos.v7i1.1607

Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”.

Tour, E. (2015). Digital mindsets: Teachers’ technology use in personal life and teaching. Language Learning and Technology, 19(3), 124-139.

Trịnh Thị Phương Thảo, Trịnh Thanh Hải, Lê Minh Cường, Đỗ Bảo Châu, Trần Trung (2024). Năng lực số của học sinh trung học phổ thông ở Việt Nam. Tạp chí Giáo dục, 24(6), 6-11.

Tìm hiểu thêm về Tư duy số (Tài liệu PDF và Nguồn khác)

Việc hiểu rõ và phát triển tư duy số là một hành trình quan trọng. Nếu bạn quan tâm đến việc tìm kiếm thêm các tài liệu chuyên sâu, báo cáo nghiên cứu hay sách về chủ đề này, bao gồm cả các tài liệu định dạng PDF, có một số cách để tiếp cận:

• Tìm kiếm trên các cơ sở dữ liệu học thuật: Các cổng thông tin như Google Scholar, ResearchGate, Academia.edu thường lưu trữ các bài báo, luận văn (bao gồm cả các tài liệu PDF) từ các nhà nghiên cứu được liệt kê ở trên và nhiều tác giả khác.
• Website của các tổ chức uy tín: Các trường đại học, viện nghiên cứu, tổ chức tư vấn (như Harvard Business Review, McKinsey, Deloitte) thường công bố các báo cáo, bài viết phân tích về chuyển đổi số và tư duy số.
• Tìm đọc sách chuyên khảo: Nhiều tác giả đã xuất bản sách về tư duy số và chuyển đổi số. Việc tìm mua và đọc sách gốc là cách tốt nhất để hiểu sâu vấn đề và ủng hộ tác giả.
• Nguồn tài liệu chính phủ: Các quyết định, chương trình, báo cáo liên quan đến chuyển đổi số quốc gia (như Quyết định 749/QĐ-TTg) cũng là nguồn thông tin đáng tin cậy.

Hãy bắt đầu hành trình khám phá và rèn luyện tư duy số của bạn ngay hôm nay để sẵn sàng cho những cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên số!

TẢI SÁCH PDF NGAY